door Jantine Kremer

juli 2016

Over twijfel, beschutting en lucht

Het werk aan de muur van het atelier van Jolanda Meulendijks is net af. Het is nog zo vers dat het nog niet eens een titel heeft. Over ruim twee meter zweven een stuk of twintig keramieken deksels met een aandoenlijk grote, ronde greep aan de bovenkant. De binnenkant is bedekt met heldergeel pigment. Dat het voor de onderzoekende kijker heus wel te zien is dat de deksels aan de muur zijn bevestigd, kan niet verhinderen dat het lijkt alsof ze elk moment hun plek dobberend kunnen verlaten.

Vindsels
Aan de straatzijde van de tweede verdieping van het huis waar Meulendijks met haar man woont, staan dozen vol met vindsels. Zoals de deksels zonder potjes, die ze in Griekenland vond. Net als de opgerolde kranten met hun magische letters en een doosje vol stoppen van glazen karaffen. Ze staan gebroederlijk naast kistjes met tijdens vakanties gevonden takken, stenen en schelpen. Meulendijks is, zoals veel kunstenaars, een echte verzamelaar. Ze werkt graag met gevonden materialen, ‘omdat het al wezens zijn van zichzelf.’ Soms zoekt ze op vorm, soms ook om het idee van de vorm, zoals bij een schelp die ze in haar hand houdt: ‘Het refereert aan wat ik eigenlijk wil laten zien. Zoals kwetsbaarheid, dat is wel een thema. En zo’n schelp, dat is toch fantastisch? Dat je je kunt terugtrekken en dat dat dan volkomen legitiem is, want iedereen heeft het. Het is gek dat wij in zulke hoekige huizen wonen. Aan ons is niets hoekig. Als er al iets hoekig is, dan is het een zachte hoek.’

Eclectisch
Meulendijks is het meest aan de achterkant van haar opvallend hoekige huis aan het werk, met uitzicht op een eveneens hoekige begraafplaats. ‘Dat voelt heel vertrouwd, ik ben opgegroeid in een huis naast het kerkhof.’ Eén muur van dit langwerpige vertrek wordt in beslag genomen door beelden en installaties in uiteenlopende stadia van gevorderdheid. Meulendijks werkt met veel verschillende materialen; wol, scheepstouw, keramiek, kippengaas, karton, metaal, hout, foto’s. Haar eclectische materiaalgebruik is opvallend en exemplarisch voor haar (onder)zoekende, weifelende geest; ‘Ik vind het interessant als materialen iets doen wat ze normaal gesproken niet doen. Dat het eigenlijk helemaal niet kan. Daar ben ik eigenlijk wel naar op zoek.’ In het door het raam binnenvallende zonlicht, hangt een fragment van Sluier (2015); een waterval van transparante, bloemknop-achtigen. Het alledaagse van het kippengaas waarvan het is gemaakt, wordt vergeten door de manier waarop Meulendijks het vormde en met de hand in goud- en koperkleurige gelen en oranjes schilderde. ‘Het liefst zou ik ze ergens laten onderdompelen, zodat het nog wat meer druipt. De harde randjes gaan er dan ook nog wat meer af.’

Grimmige sprookjes
Achter Meulendijks’ bureau prijkt een verzameling op de wand geprikte foto’s en krantenknipsels. ‘Er worden hier in huis veel kranten gelezen. Ik merk dat ik soms onrustig word, als ik alles echt lees. Dus bekijk en verzamel ik foto’s.’ Deze verzameldrift resulteert in een – opnieuw eclectische – verzameling waarin een wolk van Berndnaut Smilde en stuifmeelhoopjes van Wolfgang Laib gebroederlijk hangen naast knipsels met verborgen drama’s zoals die van een moeder, die – op een hoog punt staand, omgeven door bergen – haar kleintje onder zijn oksels vastheeft, alsof ze hem helpt staan. Dat de moeder het kind van de berg af zal laten rollen, vertelt de sepiagekleurde foto niet.

Veel van Meulendijks recente werk is zacht, fragiel en enigszins sprookjesachtig. Maar net als deze foto, bevatten sommige van haar werken een onopvallend zwart randje, een glimpje harde werkelijkheid. Dit lijkt zich met name te openbaren in werken waarin Meulendijks nadrukkelijk het toeval toelaat. Zo drukte Meulendijks voor een recent werk twee plastic suikerpotjes kapot. ‘Die had ik al heel lang, ze stonden al jaren in de kast.’ In de ontstane scherven boorde ze gaatjes, om ze weer aan elkaar te kunnen verbinden met touw. De deksels zitten aan de potjes vast geborduurd met web-achtige lijnen, die ze een nieuwe, eigen huid geven, maar wat voorkomt dat ze nog bruikbaar zijn. ‘Hij gebruikt zichzelf, het is geen suikerpotje meer.’ Er kan nooit meer iets in. Of uit. Misschien bevat het een geheim. Of een gevoel. Of misschien de kijker zelf.

Op een gelijksoortige manier maakte Meulendijks de onderdelen van de installatie Uitdijend Universum (2016). De keramieken potten zijn stukgegooid en daarna weer aan elkaar verbonden met metaaldraad. De binnenkant is bedekt met een laagje pigment van prachtig diepblauw. Hoe kleiner de opening, hoe meer het lijkt alsof je in een zwart gat tuurt.

Transparantie
‘Het liefst maak ik grote dingen, zoals installaties, waarmee ik de ruimte definieer door een extra huid aan te brengen. Maar het is ook genoeg dat je er in gedachten in kunt.’ Zoals met Meulendijks vele kruikachtige sculpturen; met grote, zelfgemaakte haaknaalden, knoopt ze de holle vormen van allerlei soorten dik touw en schikt ze als zwermen in bomen en op andere locaties. ‘Ik ben het meer gaan benaderen vanuit de binnenkant. Het werk waarmee ik afstudeerde eind jaren tachtig kon je letterlijk niet aanraken door het pigment aan de buitenkant.’ De onaanraakbaarheid wordt versterkt door de puntige, hoekige vormen die de kijker nadrukkelijk op afstand houden. Dat is nu anders. ‘Mijn werk wordt steeds transparanter en opener en vloeiender.’ En door het enigszins organische karakter, vertonen sommige werken zomaar, onbedoeld, grote gelijkenis met in de natuur bestaande vormen, zoals Meulendijks gehaakte elementen in haar installatie Wolkjes (2014) die ze in het kader van de tentoonstelling Luchtkastelen bij kasteel Sypesteyn exposeerde; ze blijken opvallend veel op het hangende nest van de wevervogel, een Afrikaanse zangvogel, te lijken.

Het Schoone
Meulendijks werk is soms schaamteloos esthetisch. Haar zoektocht naar schoonheid wordt goed gedocumenteerd in haar fotoschetsen en collages waarin ze inzoomt op verborgen pareltjes en wonderlijkheden in de natuur. Soms gevonden, soms geconstrueerd, zoals de groene blaadjes die samen een bloem vormen, bijeengehouden door kleine, witte stiksels. Maar of het een vindsel of een maaksel is, is lang niet altijd duidelijk; haar ingrepen zijn subtiel en de grenzen vaag.

Kun je eigenlijk als kunstenaar wel iets maken wat alleen maar mooi is? Voor Meulendijks is er geen twijfel mogelijk; ‘Ik geloof echt in dromen. ‘Mooi’ is een vervelend woord, maar het is een noodzaak om het Schoone, met een hoofdletter en twee o’s, te laten zien. Ik bedoel dit niet groots, maar voor mij persoonlijk is het elementair. Zoals wanneer je bovenkomt nadat je een tijdje onderwater hebt gezwommen en dan die teug lucht neemt.’ Ze neemt een grote hap lucht terwijl ze haar handen voor haar buik en borst langs omhoog brengt. ‘Dat.’

TENTOONSTELLINGEN

2024
RuimteTijd, Museum De Buitenplaats, Eelde
10 Years BerlinProjects, Livingstone Gallery, Den Haag
2023
Wolter & Water, Museum Flehite, Amersfoort
Parels in de Polder, Millinger Theetuin, Millingen aan de Rijn
Tijdloos, KunstenaarsCentrumBergen, Bergen
2022
De Toekomst is Nu, Museum Kranenburgh, Bergen
Smile, Galerie De Kunstpraktijk, Veldhoven
Vreemde Gasten, Kunstroute door de binnenstad van Amersfoort
Summer of Love, Livingstone Gallery, Den Haag
WALHALLO, TAK Art Space, Speuld (Ermelo)
2021
Expo Elleboog, Elleboogkerk, Amersfoort
Back to the Future, Livingstone gallery Den Haag
Now and Beyond, Art Utrecht, Utrecht
Ladekastproject, Galerie Phoebus Rotterdam
2020
Ladekastproject, Galerie Phoebus Rotterdam
Droog Zand, Expokeerpunt, Amersfoort
LOCKDOWN BERLIN – PAST/PRESENT/FUTURE, Livingstone Gallery Den Haag
Galerie De Ruimte, Geldrop
Art in Broese | Art Utrecht, Utrecht
HuisalsMuseum, Amersfoort
2019
Odyssee, Galerie Gerritse, Middelburg (solo)
2018
SALON ’18 Utrecht Amersfoort, Rietveldpaviljoen
Winterpaleis in Paleis Het Loo, Apeldoorn
Vreemde Gasten, Amersfoort
Open Atelier Veere, Abdij van Middelburg
2017
Oneweekendshop, HuisalsMuseum, Amersfoort
Van Nature, kunstroute, Oldeberkoop
Galerie Kortom, Zeist
2016
Subjectief, Museum Gouda
kunstroute, Zijderveld
Kunst en Landschap, kunstroute, Twentse Welle
kunstroute in Grote Kerk van Veere, Zeeland
2015
November Kunstmaand, Ameland
BREIEN!, Fries Museum, Leeuwarden
Kunstschouw, Burgh Haamstede, Zeeland
2014
ArtUnit, Haarlem (solo)
Vreemde Gasten, Amersfoort
Luchtkastelen, Kasteel-Museum Sypesteyn, Nieuw-Loosdrecht
2013
Tis een wonder, Amersfoort
Vestingval, Elburg
2009
Minimuseum, Amersfoort (solo)
2005
Op de grens tussen lucht en water, KunstVaarRoute, Amersfoort
Museum Flehite, Amersfoort
Beeldenbuisexpositie, stations traverse Utrecht en Veenendaal
2004
Kunst in Oplage, Amersfoort
45 euro project, De Zonnehof, Amersfoort
2003
Staalkaart, Amersfoort
KunstVaarRoute, Amersfoort
PianoKunstWerken, HuisalsMuseum, Amersfoort
2002
De Salon, Zonnehof, Amersfoort
Staalkaart, Amersfoort
1999
De Salon, Rietveldpaviljoen, Amersfoort
1995
Kunstroute, Stichting Bontempi, Rotterdam
1994
Het Ideale Atelier, Amersfoort
1993
Galerie Carolien Menger, Almelo (solo)
1992
Een geslaagde start, stichting Amazone, Amsterdam
1991
Galerie Sepia, Utrecht (solo)
Oog in Oog, Amersfoort (solo met lezing door Sonja Oudendijk)
1990
Galerie Het Museum, Amersfoort (solo)
1988
Centraal Beheer, Apeldoorn

KUNSTINITIATIEF
2013 – 2023
Initiator en curator van De Vensterbank te Amersfoort. Kunstruimte voor hedendaagse kunstenaars uit Nederland, te bezoeken op de stoep van Bergstraat 32 te Amersfoort. Website met achtergrondverhalen vanuit het atelier van de kunstenaar in woord (door kunsthistorica Jantine Kremer) én beeld.

NEVENACTIVITEITEN
2022  Artist Talk, KF Hein Fonds, Utrecht
2020  gastdocent Vrije Academie Nunspeet
2013  THISISIT! projectmanagement, stichting Jonge Kunst
2006 – 2012 tentoonstellingsmaker en projectleider museum Mondriaanhuis, Amersfoort
1988 – 1995 Bestuurslid stichting ACCU’88

BEELD IN OPENBARE RUIMTE
Buitenbeeld aan Stadsring van Amersfoort; voor nieuwbouw van UWV; sinds 1995

ARTIST IN RESIDENCE
2022 Livingstone Projects Berlin, Berlijn (DU)
2020 Livingstone Projects Berlin, Berlijn (DU)
2015 Bergen aan Zee
2002/2004/2006/2012 Courtesoult, Frankrijk

PUBLICATIES | MEDIA
2022  Uitgelicht, KF Hein Fonds, online
2022 WALHALLO, kleine catalogus voor beeldenroute in Speuld
2022 Himmel unter Berlin, publicatie n.a.v. AiR Livingstone Projects Berlin
2022 Post uit Berlijn, beeldblog tijdens AiR, Livingstone Projects Berlin
2021 EXPO ELLEBOOG beeldverslag, catalogus expositie
2020 Hoorn des overvloeds, de Volkskrant door Stefan Kuiper; recensie over De Vensterbank van Erik Mattijssen
2020 Tijdens lockdown op reis in de psyche, Jurjen K. van der Hoek; recensie
2020 Lockdown in Berlin, publicatie n.a.v. AiR in Livingstone Projects Berlin
2018  Broos, publicatie; met inleidende tekst door Judith van Meeuwen, curator Kunsthal KAdE
2017  Open Stal, catalogus
2017  NieuwOostellingwerver, Open Stal, recensie
2016  Open Atelier Veere, catalogus
2016  NRC, Mindful breien, Milou van Rossum, recensie
2016  Leeuwarder Courant, Lussen die verbinden, recensie
2016  Over twijfel, beschutting en lucht;  door kunsthistoricus Jantine Kremer
2016  Amersfoort NU, kunstenaarsportret, artikel
2016  Fries Museum, BREIEN!, publicatie
2015  Kunstmaand Ameland, catalogus
2015  Staalkaartkunstenkrant, portfolio
2015  Kunstschouw, catalogus
2014  kunstmagazine COLLECT, Luchtkastelen, artikel
2011  Amersfoort NU, buitenbeeld Verlangen, recensie
2009  A.C. Cultuur, Minimuseum, artikel
2005  KunstVaarRoute, catalogus
2005  Amersfoortse Courant, KunstVaarRoute, recensie
2003  Algemeen Dagblad Cultuur, KunstVaarRoute, artikel
2003  KunstVaarRoute, catalogus
2002  De Zonnehof, artikel over kunstenaarschap
2002  Wandelgids Amersfoort, catalogus
1992  Een geslaagde start, Stichting Amazone Amsterdam, artikel
1992  Individuele Subsidies Fonds BKVB, catalogus
1985  Cassette voor Doven, KNUST, Nijmegen

BEURZEN |  PRIJS
2021 Flitsimpuls, gemeente Amersfoort
2021 Reisstipendium 2021, KF Heinfonds, Utrecht
2020  Flitsimpuls, gemeente Amersfoort
1994  Beroepskostenvergoeding Fonds BKVB, Amsterdam
1993  Prijs voor ontwerp beeld in openbare ruimte, gemeente Amersfoort
1992  Beroepskostenvergoeding Fonds BKVB, Amsterdam
1990  Startstipendium Fonds voor BKVB, Amsterdam
1988  Startstipendium Ministerie van W.V.C., Rijswijk

OPDRACHTEN
2004  gevelbeeld restaurant Samtosa, ’s-Hertogenbosch
2000  Interieurontwerp voor Bureau ReActie, Arnhem
1999  Kunstwerk voor Le Chef Végétarien 1999 in opdracht van Planet Green
1998  Logo en huisstijl restaurant De Mediterraan, Amersfoort
1998  Videvlinders, installatie in woonhuis, Etten-Leur
1995  Buitenbeeld nieuwbouw UWV, gemeente Amersfoort en UWV

OPLEIDING
2022  Werkstatt für Metallgestaltung, Martin Funk, Berlijn, DU
2014  De Werkplaats, metaalbewerking, Amsterdam
1987  Bachelor of Fine Art and Design in Education, HKU

“De kunstwerken […] zijn van een kunstenares die met een hoge tactiliteit werkt, waarvoor de natuur een wezenlijke rol speelt, waar de liefde voor schoonheid voor structuren en materialen de boventoon voert. Haar werken zijn in de loop van de tijd zachter gaan voelen, zijn fragieler geworden. Het broze denken is in de werken geslopen. Sterke werken over de vergankelijkheid, over de kracht van het kwetsbare.”

(uit Broos (2018); kleine publicatie over mijn werk met inleiding door Judith van Meeuwen, curator kunsthal KAdE)